چطور از کودکی ذهنیت مالی سالم بسازیم؟
فرزندان ما به رفتارهای مالی‌ما، الگوها و گفت‌وگوهای ما با دقت توجه می‌کنند. آنها باید از ما چه چیزهایی بیاموزند؟
شاید تصورش دشوار باشد، اما الگوها وعادت‌های مالی کودکان ما تا حدود زیادی در همان سال‌های ابتدایی دبستان شکل می‌گیرد. در واقع، تا حدود کلاس دوم یا سن ۸ سالگی، زمانی که هنوز برایشان غذا آماده میکنیم و با آنها کارتون می‌بینیم، بسیاری از الگوهای ذهنی آنها در زمینه پول شکل گرفته است؛ الگوهایی که در بزرگسالی، شیوه مدیریت مالی آنها را تحت‌تأثیر قرار خواهد داد.
مطالعه‌ای با عنوان «شکل‌گیری عادت‌ها و یادگیری در کودکان» که توسط دانشگاه کمبریج انجام شده، نشان می‌دهد مفاهیم پایه‌ای مرتبط با رفتارهای مالی آینده، مانند بودجه بندی، صبر در خرید، و پس‌انداز درسنین پایین در ذهن کودک تثبیت می‌شوند.
همین مطالعه تأکید می‌کند که رشد و یادگیری هر کودک به شدت به محیط اجتماعی و فیزیکی اطراف او وابسته است. کودکان به عنوان یادگیرندگانی اجتماعی، ارزش‌ها، فرهنگ، نگرش‌ها، معیارها، هنجارها، دانش و رفتارهایی را می‌آموزند که در موفقیت مالی و رفاه آنها نقش دارد.
به بیان ساده تر: فرزندانتان از همان سنین پایین رفتارهای مالی، الگوها و نگرش‌های شما را مشاهده و تقلید می‌کنند. محیط اجتماعی نیز باورها، نگرش‌ها و ارزش‌های اقتصادی آنها را شکل می‌دهد.
اگرچه شاید بدیهی به نظر برسد که والدین در حال تربیت نسل بعدی برای مدیریت مالی هستند، اما دانستن اینکه ذهنیت مالی کودکان در سنین پایین شکل می‌گیرد و تغییر آن در آینده دشوار است واقعیتی جدی و قابل تأمل است.
ممکن است به عنوان والدین با حجم این مسئولیت احساس سنگینی کنیم، اما خبر خوب این است که آموزش عادت‌های مالی سالم به کودکان کار پیچیده‌ای نیست و حتی می‌تواند سرگرم کننده باشد، بسته به اینکه چگونه با آن برخورد کنیم. کارشناسان مالی توضیح می‌دهند که این آموزش‌ها چگونه می‌تواند در زندگی روزمره ما به‌کار گرفته شود و چطور می‌توانیم بزرگسالانی آگاه و توانمند از نظر مالی تربیت کنیم.
۱- گفت‌وگوهای خانوادگی درباره پول اهمیت زیادی دارند.
در ساده ترین سطح، کودکان با گوش دادن به گفت‌وگوهای بزرگترها در مورد پول، بسیاری از مفاهیم مدیریت مالی شخصی را می‌آموزند. حتی اگر در سن ۵ یا ۶ سالگی مفهوم دقیق اعداد و بودجه را درک نکنند، قطعاً احساسات همراه با این گفت‌وگوها را درک می‌کنند. اینکه پول چه تأثیری بر رفتار و روحیه اطرافیان‌شان می‌گذارد. نکته مهم این است که آنها ممکن است در آینده، همین احساسات و واکنش‌ها را در برابر پول تجربه کنند. برای بچه‌های کوچک، بیشترین تأثیر از طریق الگو شدن والدین یا گفت‌وگوهای ساده سر میز شام ایجاد می‌شود. اگر والدین همیشه درباره پول بحث و تنش دارند، بچه‌ها از حدود ۷ سالگی به خوبی متوجه این موضوع می‌شوند.
پس آیا باید از بحث‌های پرتنش مالی در حضور بچه‌ها اجتناب کرد؟ تا حد زیادی بله، این دقیقاً همان کاری‌ست که باید انجام داد. والدین فکر می‌کنند بچه‌ها چیزی نمی‌فهمند، اما حقیقت این است که بچه‌ها خیلی بیشتر از چیزی که ما تصور میکنیم متوجه می‌شوند. حتی اگر زبان و واژه‌ها را درک نکنند، انرژی و لحن شما را به خوبی حس می‌کنند.
۲- پیام‌های درست مالی را به فرزندتان منتقل کنید.
علاوه بر خودداری از گفت‌وگوهای پرتنش مالی، باید مراقب نوع صحبت‌هایی که با کودکان در مورد پول دارید نیز باشید. بهتر است تصمیمات مالی‌تان را به شکلی برای کودک توضیح دهید که پیام مناسبی را منتقل کند.
یکی از اشتباه‌های رایج والدین این است که می‌گویند: “نمی‌تونیم اون کفش‌هارو بخریم، چون پول نداریم.” این جمله حس بی‌اختیاری می‌دهد. بهتر است بگوییم: “ما ترجیح می‌دهیم پول‌مان را پس‌انداز کنیم” یا “دوست نداریم بیش از حد خرید کنیم.” این نوع بیان کمک می‌کند کودک درک کند که پول منبعی محدود است و باید با فکر از آن استفاده کرد.
همچنین گفتن جمله «پول کافی نداریم» تفاوت بسیار زیادی با جمله «این نحوه خرج کردن مورد نظر ما نیست» دارد. جمله اول حس ضعف و ناتوانی ایجاد می‌کند درحالی که جمله دوم نشان می‌دهد که شما با برنامه و هدف خرج می‌کنید.
۳- پول را به بخشی قابل مشاهده از زندگی روزمره کودک تبدیل کنید.
با توجه به استفاده روزافزون از کارت‌های بانکی، اپلیکیشن‌ها و پرداخت‌های دیجیتال، بسیاری از کودکان دیگر پول واقعی را در زندگی روزمره نمی‌بینند. این مسأله ممکن است باعث شود کودک درک درستی از ارزش پول یا ارتباط مستقیم آن با خرید نداشته باشد که در آینده می‌تواند مشکل ساز شود.برای مقابله با این وضعیت، بهتر است خریدها و پرداخت‌های روزانه را به صورت شفاف و در قالب آموزش‌های ساده با کودک در میان بگذارید.
عادت کنید که تصمیم‌های مالی را بلند و شفاف بیان کنید .مثل اینکه چرا یک کالا را انتخاب می‌کنید یا چقدر هزینه دارد. توضیح بدهید که مثلاً چرا یک محصول با قیمت مناسب تر را انتخاب کرده‌اید. این رفتارها باعث می‌شود کودک متوجه شود پول خرج کردن تصمیمی آگاهانه است.
خرید از حراجی‌ها یک موقعیت آموزشی عالی است. با کودکانتان به حراجی ها بروید و به آنها مفهوم تخفیف را توضیح دهید. مثلا به او بگویید این عروسک با ۵۰ درصد تخفیف فروخته می شود. یعنی پول یه عروسک رو پرداخت میکنیم اما می تونیم دو تا عروسک برداریم. با این کار می‌تونیم با پول‌مون کارهای بیشتری انجام بدیم
۴- درباره پس‌انداز کردن با کودکان صحبت کنید.
عادت به پس‌انداز را باید از سنین پایین در کودکان نهادینه کرد. برای این کار راهکارهای ساده اما مؤثری وجود دارد. رمز موفقیت در آموزش پس‌انداز به کودکان، این است که فرآیند را برای آنها قابل مشاهده و ملموس کنیم. حتی کودکان ۳ تا ۶ ساله هم می‌توانند هدف‌گذاری کنند و پیشرفت شان را ببینند.
برای نمونه، می‌توانید مبلغی ثابت را به عنوان پول توجیبی به کودک بدهید و از او بخواهید تصمیم بگیرد که می‌خواهد با آن پول چه کار کند. اجازه دهید پولش را در قلک بریزد و با گذر زمان جمع شدن آن را مشاهده کند. سپس با همان پول چیزی کوچک برای خودش بخرد.
۵- کودکان را به بودجه‌بندی تشویق کنید.
پرداخت پول توجیبی به کودک، فرصتی مناسب برای آموزش بودجه‌بندی است. این کار تأثیر بسیار بیشتری از صرفاً توضیح دادن دارد. یادگیری بودجه بندی به کودکان کمک می‌کند فرق بین نیاز و خواسته را درک کنند و جلوی خریدهای احساسی را بگیرند. می‌توانیم پول‌شان را به بخش‌هایی مثل نیازها، خواسته‌ها، پس‌انداز و امور خیریه تقسیم کنیم. مثلاً با چهار قلک یا ظرف جداگانه. این روش کمک می‌کند کودک یاد بگیرد منابع محدود را چگونه مدیریت کند.
جمع‌بندی
از آنجایی که کودکان بسیاری از الگوهای رفتاری را از والدین خود می‌آموزند، ضروری است که از همان سال‌های ابتدایی، رفتارهای مالی سالمی را در برابر آنها نشان دهیم و گفت‌وگو درباره پول را به بخشی طبیعی و روزمره از زندگی تبدیل کنیم. مهم‌تر از همه، اگر ما به آموزش این مفاهیم نپردازیم، احتمال دارد کودکان از منابع نامناسب دیگر الگو بگیرند.