وبلاگ
چگونه با بیاحترامی و پرخاشگری کودکان برخورد کنیم؟ راهکارهای مؤثر برای والدین
بیاحترامی در رفتار کودکان موضوعی است که بسیاری از والدین را نگران میکند. اگر این رفتارها در زمان مناسب اصلاح نشوند، ممکن است در بزرگسالی نیز ادامه پیدا کنند. در این مقاله با روشهای مؤثر برای برخورد با بیاحترامی، پرخاشگری، پاسخهای تند، بیادبی و سایر رفتارهای نامناسب کودکان آشنا میشوید.
چرا نباید بیاحترامی را نادیده گرفت؟
برخی والدین وقتی فرزندشان رفتار نامناسبی نشان میدهد، آن را با جملههایی مثل «بچه است، طبیعی است» توجیه میکنند. اما بیتوجهی به این رفتارها، به مرور باعث میشود کودک احترام گذاشتن را یاد نگیرد و در آینده نتواند روابط سالمی با دوستان، خانواده یا معلمانش داشته باشد. در واقع، کودکی که یاد نمیگیرد احترام بگذارد، احتمال زیادی دارد در بزرگسالی نیز همین الگو را ادامه دهد.
نادیده گرفتن رفتارهای جزئی
گاهی بیتوجهی به رفتارهای کوچک و جلب توجه، میتواند بهترین واکنش باشد. نادیده گرفتن به معنی تسلیم شدن نیست، بلکه یعنی اجازه نمیدهید رفتار کودک شما را از مسیر اصلی منحرف کند.
برای مثال، وقتی به فرزندتان میگویید اتاقش را مرتب کند و او با چرخاندن چشم یا پوزخند واکنش نشان میدهد، وارد بحث طولانی نشوید. تنها به او یادآوری کنید اگر کارش را انجام ندهد، پیامد آن چیست و سپس از بحث خارج شوید. اگر این رفتار تکرار شد، در زمانی که هر دو آرام هستید دربارهاش صحبت کنید. مثلاً بگویید:
- «وقتی ازت خواستم اتاقت را مرتب کنی، چشمهایت را چرخاندی. خودت متوجه این رفتارت بودی؟»
- «فکر میکنی اگر جلوی دوستت همین رفتار را انجام بدهی، او چه حسی پیدا میکند؟»
- «به نظرت آدمهایی که بیاحترامی میکنند، راحتتر دوست پیدا میکنند یا سختتر؟»
در کنار این گفتگوها، سعی کنید ارتباط احساسی با کودک خود را تقویت کنید. بسیاری از درگیریهای والد و فرزند در واقع نتیجهی کمبود ارتباط عاطفی است.
چگونه با بیاحترامی و پرخاشگری کودکان برخورد کنیم؟ راهکارهای مؤثر برای والدین
پیدا کردن ریشهی رفتار بیادبانه
رفتار، زبان ارتباطی کودک است. وقتی بیاحترامی میکند، ممکن است در واقع دارد پیامی غیرمستقیم میفرستد: «من ناراحتم»، «احساس نادیده شدن دارم» یا «کمک میخواهم». در این موارد باید به دنبال علت اصلی باشید، نه فقط ظاهر رفتار.
گاهی کودک نمیداند چطور خشم یا ناامیدیاش را به شیوهی درست بیان کند. در برخی موارد هم ممکن است فقط نیاز به توجه و وقت بیشتری از طرف والدین داشته باشد. این توجه به معنای نبود مرز نیست؛ بلکه یعنی با کمی زمان گذاشتن روزانه (مثلاً ۱۵ دقیقه گفتوگوی صمیمی یا بازی بعد از مدرسه)، میتوان بسیاری از تنشها را کاهش داد.
استفاده از جملات «وقتی… بعد…»
یکی از مؤثرترین روشهای تربیتی، استفاده از ساختار «وقتی… بعد…» است. این نوع جمله به جای تهدید، به کودک نشان میدهد که رفتار درست چگونه باعث رسیدن به نتیجهی مطلوب میشود. برای مثال:
- «وقتی اسباببازیهایت را جمع کردی، بعد میتوانی بیرون بازی کنی.»
- «وقتی آرام صحبت کردی، بعد من هم به حرفت گوش میدهم.»
- «وقتی نوبتت را رعایت کردی، بعد من هم به سؤالت جواب میدهم.»
این نوع بیان، حس احترام و انتخاب را در کودک حفظ میکند. همچنین به او یاد میدهد رفتار مؤدبانه نتیجهی مثبت دارد. فقط یادتان باشد اگر کودک قانون را رعایت نکرد، حتماً پیامد گفتهشده را اجرا کنید. تکرار بیپایان هشدارها باعث میشود کودک یاد بگیرد شما جدی نیستید.
چگونه با بیاحترامی و پرخاشگری کودکان برخورد کنیم؟ راهکارهای مؤثر برای والدین
فرصت دوباره بدهید
گاهی کافی است فقط به کودک فرصت دهید دوباره تلاش کند. فرض کنید فرزند ۱۰ سالهتان با لحن تند میگوید: «منو الآن ببر خونه دوستم!»
به جای بحث یا سرزنش، به آرامی بگویید: «میخوای یه بار دیگه امتحانش کنی؟»
کودک معمولاً با لحن بهتری درخواستش را تکرار میکند.
چگونه با بیاحترامی و پرخاشگری کودکان برخورد کنیم؟ راهکارهای مؤثر برای والدین
انتخاب نبردهای مهمتر
اگر کودک شما چندین رفتار نادرست دارد، همه را همزمان اصلاح نکنید. تمرکز بر یک یا دو رفتار مهم، مؤثرتر است. مثلاً اگر فرزند خردسالتان گاهی جواب سلام نمیدهد، اما اخیراً شروع به زدن دیگران کرده است، اولویت با رفتار آسیبزا است. وقتی آن رفتار اصلاح شد، بهتدریج سراغ بقیه موارد بروید.
تعیین پیامد فوری
وقتی کودک رفتار بیاحترامی نشان میدهد، پیامد باید بلافاصله اجرا شود تا ارتباط بین عمل و نتیجه برایش واضح باشد.
برای کودکان کوچک، یک گوشهی آرام یا «صندلی فکر» میتواند مؤثر باشد. مثلاً اگر کودک شش ساله فریاد میزند یا پرخاش میکند، در همان لحظه با آرامش توضیح دهید که این رفتار قابل قبول نیست و به او فرصتی برای آرام شدن بدهید.
در مورد نوجوانان، میتوانید با جملاتی روشن مرزها را مشخص کنید:
- «من اجازه نمیدهم با بیاحترامی حرف بزنی.»
- «در این خانه استفاده از کلمات آزاردهنده ممنوع است.»
- «میدانم ناراحتی، ولی باید راه دیگری برای بیانش پیدا کنی.»
هدف از این کار تنبیه نیست، بلکه آموزش مهارتهای ارتباطی و حفظ رابطهی سالم میان والد و فرزند است.
چگونه با بیاحترامی و پرخاشگری کودکان برخورد کنیم؟ راهکارهای مؤثر برای والدین
جبران (جبران رفتاری یا عملی)
اگر کودک با رفتار بیاحترامانه باعث آسیب یا ناراحتی کسی شده، لازم است یاد بگیرد مسئولیت کارش را بپذیرد. به این کار «جبران» یا رفتار ترمیمی گفته میشود.
برای مثال، اگر به خواهر یا برادرش ضربه زده، میتواند کارهای او را در آن روز انجام دهد. یا اگر در اثر عصبانیت چیزی را شکسته، باید آن را تعمیر کند یا از پول توجیبیاش برای جایگزینی استفاده کند.
به او بیاموزید که گفتن «ببخشید» همیشه کافی نیست؛ جبران عملی باعث بازسازی اعتماد و یادگیری مسئولیتپذیری میشود.
پر کردن «مخزن انرژی» دیگران
گاهی بیاحترامی کودک باعث میشود والد خسته یا ناراحت شود. یکی از روشهای خلاقانه این است که کودک کاری انجام دهد تا انرژی از دسترفته را جبران کند. مثلاً:
- کمک در انجام یکی از کارهای خانه
- درست کردن میانوعدهی مورد علاقهی والد
- یا حتی نوشتن یک یادداشت محبتآمیز
این کار نهتنها احساس گناه را به احساس مفید بودن تبدیل میکند، بلکه به کودک یاد میدهد روابط دوطرفه بر پایهی احترام و محبت شکل میگیرند.
چگونه با بیاحترامی و پرخاشگری کودکان برخورد کنیم؟ راهکارهای مؤثر برای والدین
یادآوریهای آرام قبل از موقعیتهای حساس
کودکان هنوز در حال یادگیری رفتار اجتماعی هستند، بنابراین گاهی فقط نیاز به یادآوری دارند. بهترین زمان برای تذکر، قبل از شروع موقعیتهای خاص است.
برای نمونه، پیش از سوار شدن به هواپیما یا رفتن به مهمانی میتوانید بگویید:
«یادت باشه توی هواپیما باید آروم حرف بزنی و پا به صندلی جلویی نزنی.»
چنین یادآوریهایی از بروز موقعیتهای تنشزا جلوگیری میکند.
گاهی فقط یک آغوش کافی است
همهی ما لحظات بدی داریم. کودکان هم همینطور. در برخی مواقع، واکنش تند یا تنبیه سخت فقط باعث تشدید ناراحتی میشود. بهجای آن، گاهی یک آغوش صمیمی میتواند تأثیرگذارتر از هر تنبیهی باشد.
این رفتار نهتنها محبت شما را نشان میدهد، بلکه به کودک اطمینان میدهد که حتی وقتی اشتباه میکند، عشق والدینش بیقید و شرط است. البته پس از آرام شدن میتوانید دربارهی اهمیت احترام و گفتوگوی مؤدبانه صحبت کنید.
چگونه با بیاحترامی و پرخاشگری کودکان برخورد کنیم؟ راهکارهای مؤثر برای والدین
جمعبندی
تربیت کودک محترم و مسئولپذیر، فرآیندی تدریجی است. ممکن است بعضی روزها پیشرفت زیادی ببینید و روز بعد دوباره با بیاحترامی روبهرو شوید. مهم این است که در برخورد با رفتار نادرست، ثبات و آرامش خود را حفظ کنید.
رفتار مؤدبانهی فرزندتان را تحسین کنید و در زمان بروز بیاحترامی، آن را فرصتی برای آموزش و تمرین بیشتر بدانید. با استمرار، صبر و ارتباط عاطفی، میتوانید فرزندی تربیت کنید که هم احترام میگذارد و هم احترام دریافت میکند.