وبلاگ
۶ رفتار چالشبرانگیز کودکان پیشدبستانی و بهترین روش برخورد با آنها
تقریباً همهی کودکان خردسال گاهی رفتارهایی دارند که والدین را کلافه میکند. از قشقرقها و گریههای بیامان گرفته تا «نه گفتن»های مکرر و خودسریهایی که نشان از استقلالطلبی آنها دارد. این رفتارها بخش طبیعی رشد در سنین سه تا پنج سالگی هستند.
با این حال، برخی از رفتارهای مشکلساز در دوران پیشدبستانی نباید نادیده گرفته شوند؛ زیرا اگر درست مدیریت نشوند، ممکن است در آینده به عادتهای رفتاری ناپسند و پایدار تبدیل شوند. در این مقاله با شش رفتار رایج و چالشبرانگیز کودکان پیشدبستانی و راهکارهای مؤثر برای مدیریت آنها آشنا میشوید.
۱. قطع کردن حرف دیگران
بسیاری از کودکان در این سن وقتی بزرگترها مشغول صحبتاند، نمیتوانند منتظر بمانند و مدام وسط حرف میپرند. این کار اغلب بهخاطر هیجان یا نیاز به جلب توجه است، اما اگر ادامه پیدا کند، کودک یاد نمیگیرد به نوبت صحبت کند یا حریم گفتوگو را رعایت کند.
دکتر جری وایکاف، روانشناس و نویسنده میگوید: «وقتی اجازه میدهید کودک وسط صحبت دیگران بپرد، در واقع به او یاد میدهید که حق دارد هر زمان بخواهد توجه دیگران را جلب کند. این کار تحمل او را در برابر ناکامی پایین میآورد.»
روش برخورد:
قبل از اینکه مشغول تماس تلفنی یا گفتوگو شوید، به فرزندتان توضیح دهید چه اتفاقی میافتد و از او چه انتظاری دارید. مثلاً بگویید:
«الان میخوام با دوستم صحبت کنم. تا وقتی تلفن تموم نشده نمیتونم باهات بازی کنم، ولی میتونی با مدادشمعیهات نقاشی بکشی تا من تموم کنم.»
برای کاهش قطع صحبت، میتوانید از علامت دست استفاده کنید. به او یاد بدهید وقتی میخواهد حرف بزند، دستش را روی بازوی شما بگذارد. سپس شما با گذاشتن دستتان روی دست او، بدون حرف زدن، نشان دهید که متوجه شدهاید. بعد از پایان مکالمه، حتماً به او توجه کامل نشان دهید و بابت صبرش تحسینش کنید.
این تمرین ساده، هم به کودک احساس دیدهشدن میدهد و هم مهارت صبر و رعایت نوبت را در او تقویت میکند.
۶ رفتار چالشبرانگیز کودکان پیشدبستانی و بهترین روش برخورد با آنها
۲. بازیهای خشن و رفتارهای تند
گاهی کودکان هنگام بازی، بهصورت ناخواسته رفتارهایی مانند هل دادن، نیشگون گرفتن یا حتی زدن دیگران از خود نشان میدهند. شاید این رفتارها در ابتدا بیضرر به نظر برسد، اما اگر جدی گرفته نشود، به عادت خطرناکی تبدیل میشود.
اگر جلوی رفتارهای پرخاشگرانه گرفته نشود، تا سن هشتسالگی به بخشی از شخصیت کودک تبدیل میشود و پیام اشتباهی میفرستد که آزار دادن دیگران قابل قبول است.
روش برخورد:
وقتی رفتار تندی از کودک دیدید، فوراً مداخله کنید. گفتن جملههایی مانند «زدن کار درستی نیست» یا «وقتی این کار رو میکنی، دوستت ناراحت میشه» به او کمک میکند بفهمد مرزها کجاست. در صورت لزوم، بهآرامی دستان او را بگیرید یا او را از موقعیت دور کنید تا آرام شود.
در عین حال باید به او روش سالم ابراز خشم را بیاموزید. مثلاً بگویید: «میدونم عصبانی شدی چون نوبت بازیات نبود. بهتره نفس عمیق بکشی و بگی ناراحتم، نه اینکه بزنی.»
با تکرار و یادآوری، کودک یاد میگیرد احساساتش را بهجای پرخاش، با کلمات بیان کند.
۶ رفتار چالشبرانگیز کودکان پیشدبستانی و بهترین روش برخورد با آنها
۳. نشنیدن یا بیتوجهی عمدی
شاید بارها پیش آمده که چند بار به فرزندتان گفتهاید اسباببازیهایش را جمع کند یا آماده رفتن شود، اما او طوری رفتار کرده که انگار اصلاً نشنیده! تکرار مداوم دستورات در واقع به کودک یاد میدهد که نیازی نیست بار اول گوش کند.
دکتر کوین لِمن، روانشناس و نویسندهی کتاب میگوید:
«وقتی والدین چند بار دستور را تکرار میکنند، کودک یاد میگیرد که منتظر بار بعدی بماند. این رفتار بهمرور باعث بیتوجهی، لجبازی و حتی کنترلگری در کودک میشود.»
روش برخورد:
بهجای اینکه از دور فریاد بزنید، نزد او بروید، همسطحش شوید، تماس چشمی برقرار کنید و با جملهای کوتاه و روشن بگویید چه کاری باید انجام دهد. سپس از او بخواهید بگوید: «باشه» یا حتی جملهتان را تکرار کند تا مطمئن شوید متوجه شده است.
اگر همچنان گوش نکرد، میتوانید یک پیامد ساده در نظر بگیرید، مثلاً تعویق در دیدن کارتون یا کاهش زمان بازی. اما اگر همکاری کرد، حتماً تشویقش کنید تا بداند گوش دادن به حرف شما نتیجهی مثبت دارد.
۶ رفتار چالشبرانگیز کودکان پیشدبستانی و بهترین روش برخورد با آنها
۴. دستدرازی به خوراکیها یا تلویزیون بدون اجازه
ممکن است برایتان خوشایند باشد که کودکتان خودش بتواند تلویزیون را روشن کند یا خوراکی بردارد، اما اگر بدون اجازه این کارها را انجام دهد، به مرور احساس میکند نیازی به رعایت قوانین ندارد.
دکتر وایکاف میگوید:
«شاید در سهسالگی بامزه باشد که کودک از کابینت بالا برود تا بیسکویت بردارد، اما همین رفتار در هشتسالگی میتواند به بیرون رفتن از خانه بدون اجازه تبدیل شود!»
روش برخورد:
قوانین ساده و محدودی برای خانه تعیین کنید و مرتب آنها را تکرار کنید. مثلاً اگر فرزندتان بدون اجازه تلویزیون را روشن کرد، بگویید:
«باید از من اجازه بگیری قبل از اینکه تلویزیون رو روشن کنی.»
در این سن، ۲ تا ۳ قانون اصلی کافی است تا کودک دچار سردرگمی نشود. قوانین باید روشن، کوتاه و قابل اجرا باشند. مثلاً:
- اجازه گرفتن قبل از خوردن تنقلات
- جمع کردن اسباببازیها بعد از بازی
- استفاده از کلمات مؤدبانه
این قوانین علاوه بر ایجاد نظم، کودک را برای پذیرش قوانین مهد و مدرسه آماده میکنند.
۶ رفتار چالشبرانگیز کودکان پیشدبستانی و بهترین روش برخورد با آنها
۵. بدقلقی و لحن تند یا «رفتار پر از ادا»
شاید فکر کنید چشمغره رفتن یا لحن تند فقط مخصوص نوجوانهاست، اما بسیاری از کودکان پیشدبستانی نیز با تقلید از بزرگترها چنین رفتارهایی را نشان میدهند. این رفتار در واقع نوعی آزمودن واکنش والدین است.اگر این رفتار نادیده گرفته شود، ممکن است در آینده به بیاحترامی پایدار تبدیل شود و حتی در روابط اجتماعی کودک مشکل ایجاد کند.
روش برخورد:
با آرامش اما قاطعانه توجه او را به رفتارش جلب کنید. بگویید:
«وقتی چشمهات رو میچرخونی یا با اون لحن حرف میزنی، به نظر میرسه از تصمیم من خوشت نمیاد. اشکالی نداره از تصمیمم ناراضی باشی، ولی نباید بیاحترامی کنی.»
هدف این نیست که کودک احساس گناه کند، بلکه باید بداند لحن یا حالت چهرهاش چه تأثیری دارد و یاد بگیرد احساساتش را محترمانه بیان کند.
۶ رفتار چالشبرانگیز کودکان پیشدبستانی و بهترین روش برخورد با آنها
۶. بزرگنمایی یا دروغهای کوچک
اگر فرزندتان میگوید تختش را مرتب کرده در حالی که فقط پتو را روی تخت کشیده، شاید بیاهمیت به نظر برسد. اما همین «دروغهای کوچک» اگر بیتوجه بماند، میتواند به رفتار نادرست تبدیل شود.
روانشناسان میگویند دروغ گفتن در سنین پیشدبستانی رفتاری طبیعی است، چون کودکان تازه در حال درک مفهوم واقعیت و صداقت هستند. وظیفهی والدین این است که مرز بین خیال و دروغ را برایشان روشن کنند.
روش برخورد:
وقتی متوجه میشوید کودک راست نمیگوید، بهجای تنبیه، با آرامش بگویید:
«میدونم دقیقاً اینطور که گفتی نیست. اشکالی نداره، فقط حقیقت رو بگو.»
سپس به او نشان دهید که گفتن حقیقت همیشه نتیجهی بهتری دارد. مثلاً اگر درباره مسواک زدن دروغ گفته، بگویید:
«حالا که گفتی مسواک نزدی، برو بزن بعدش با هم کارتون میبینیم.»
مهم است کودک یاد بگیرد راستگویی باعث از دست دادن محبت والدین نمیشود. اگر دروغ گفتن به او کمک کند از پیامدها فرار کند، احتمال تکرار آن بالا میرود.
۶ رفتار چالشبرانگیز کودکان پیشدبستانی و بهترین روش برخورد با آنها
جمعبندی
رفتارهای چالشبرانگیز در سنین پیشدبستانی بخش طبیعی رشد هستند. کودکان در این مرحله در حال یادگیری مهارتهایی مانند صبر، رعایت نوبت، کنترل احساسات و درک مرزها هستند. آنچه اهمیت دارد، واکنش آگاهانه و ثابتقدم والدین است.
به جای فریاد، سرزنش یا نادیده گرفتن، با گفتوگو، تعیین مرزهای روشن و تشویق رفتارهای درست، میتوانید به فرزندتان کمک کنید خودکنترلی، احترام و صداقت را بیاموزد.
اگر رفتارهای مشکلساز کودک بیش از حد تکرار میشوند یا بر روابط اجتماعیاش تأثیر میگذارند، مشورت با روانشناس کودک میتواند به شما کمک کند تا بهترین روش تربیتی را برای او انتخاب کنید.