وبلاگ
از گریه تا جیغ: راهکارهای مؤثر برای آرام کردن کودک نوپا
بد قلقی‌ها، کج‌خلقی ها و قشقرق‌های بچه‌ها ممکن است باعث شود به توانایی‌های خودتان در والدگری شک کنید، اما حقیقت این است که این رفتار بخش طبیعی دوران کودکی است. در ادامه توضیح می‌دهیم چرا این اتفاق می‌افتد و چگونه باید با آن برخورد کرد.
وقتی کودکتان در حال کج‌خلقی کردن است، خیلی سخت است که خودتان عصبانی نشوید یا واکنش تندی نشان ندهید. «این انفجارهای احساسی واقعاً ناخوشایند و آزاردهنده‌اند، اما بخشی اجتناب‌ناپذیر از کودکی هستند.» این را دکتر ری لوی، روان‌شناس بالینی در دالاس می‌گوید. او اضافه می‌کند: «کودکان خردسال، به‌خصوص بین یک تا چهار سالگی، هنوز مهارت‌های مقابله‌ای خوبی برای مدیریت احساسات پیدا نکرده‌اند. برای همین خیلی زود از کوره در می‌روند».
در زمانی که کودک کج‌خلقی می کند، مهم است که متوجه ریشه‌ی اصلی آن بشوید و تا جای ممکن احساسات خودتان را کنترل کنید.
کج‌خلقی کودکان نوپا چیست؟
کج خلقی یا همان temper tantrum نوعی انفجار احساسی هستند که به دلیل برآورده نشدن خواسته‌ها یا نیازهای کودک رخ می‌دهند. این رفتار می‌تواند طیفی از واکنش‌ها را شامل شود: از جیغ و فریاد و گریه گرفته تا لگد زدن، کوبیدن دست و حتی گاز گرفتن. چه در کودکان نوپا و چه در بچه‌های بزرگ تر، این رفتارها معمولاً به شدت آزار دهنده و مختل کننده اند.
چه چیزی باعث کج‌خلقی می‌شود؟
در اصل همه‌ی کج‌خلقی ها یک دلیل ساده دارند: «کودک چیزی را می‌خواهد و به آن نمی‌رسد.»
- در کودکان یک تا دو ساله، کج‌خلقی ها بیشتر به دلیل ناتوانی در برقراری ارتباط هستند. آن‌ها ممکن است شیر بیشتری بخواهند، پوشک شان عوض شود یا اسباب‌بازی خاصی را ببینند، اما چون هنوز زبان کافی برای بیان خواسته شان ندارند، وقتی شما متوجه نمی‌شوید، عصبی می‌شوند.
- در کودکان بزرگ‌تر (سه تا چهار ساله)، موضوع بیشتر به کشمکش قدرت مربوط می‌شود. در این سن، بچه‌ها استقلال بیشتری پیدا کرده‌اند. آن‌ها به نیازها و خواسته‌های خود آگاه هستند و بیشتر تلاش می‌کنند آن‌ها را به کرسی بنشانند.
وقتی کودک به سن پیش‌دبستانی می‌رسد، می‌تواند با زبان بیان کند چه می‌خواهد، اما این به معنی پایان کج‌خلقی ها نیست. آن‌ها هنوز در حال یادگیری مدیریت احساسات خود هستند و یک اختلاف کوچک می‌تواند به سرعت شدت بگیرد. از آنجا که بچه‌ها به استقلال رو به رشد خود افتخار می‌کنند، وقتی نیاز به کمک دارند و نمی‌توانند کاری را به تنهایی انجام دهند، ممکن است خیلی زود دلسرد یا ناامید شوند. مثلاً وقتی سعی می‌کنند بند کفش‌شان را ببندند و موفق نمی‌شوند، به هم می‌ریزند.
به یاد داشته باشید کج‌خلقی ها نشانه‌ی بد والدی نیستند؛ بلکه بخشی ضروری از رشد طبیعی کودک اند.
به گفته‌ی دکتر لیندا روبینوویتز، روان‌شناس بالینی و مشاور خانواده در مؤسسه‌ی خانواده دانشگاه نورث‌وسترن: « کج‌خلقی ها به کودکان کمک می‌کنند یاد بگیرند با احساسات منفی خود کنار بیایند. گاهی بچه‌ها از استقلال تازه‌شان آن‌قدر هیجان‌زده می‌شوند که بیش‌ازحد تحریک می‌شوند و در نتیجه از کوره در می‌روند. در این لحظات، شما همان کسی هستید که انتظار دارند دوباره آرام‌شان کنید.»
از گریه تا جیغ: راهکارهای مؤثر برای آرام کردن کودک نوپا
آیا می‌توان از کج‌خلقی جلوگیری کرد؟
کج‌خلقی ها ممکن است کاملاً غیرقابل پیش‌بینی به نظر برسند. به ویژه در کودکان نوپا که ممکن است یک دفعه و بی‌مقدمه شروع به جیغ زدن کنند. اما چند روش انضباطی وجود دارد که می‌تواند احتمال وقوع آن‌ها را کمتر کند:
- الگوی مثبت باشید: به واکنش‌های خود در شرایط استرس زا توجه کنید. داد و فریاد نزنید و هیچ‌وقت از روی عصبانیت رفتار یا صحبت نکنید.
- محرک‌های رایج را شناسایی و از آن‌ها اجتناب کنید: عواملی مثل خستگی، ترس، هیجان بیش‌ازحد و گرسنگی می‌توانند جرقه ای برای کج‌خلقی باشند.
- به کودک کمک کنید احساساتش را بشناسد: گفتن جمله‌هایی مثل «من الان عصبانی‌ام چون…» یا «احساس خستگی/ناراحتی/گرسنگی دارم» به او یاد می‌دهد احساساتش را بشناسد و بیان کند.
- داشتن برنامه‌ی منظم روزانه: روتین به بچه‌ها کمک می‌کند بدانند چه چیزی در پیش است و همین حس امنیت را در آن‌ها تقویت می‌کند.
چگونه با کج‌خلقی کودک نوپا کنار بیاییم؟
اگر کوچولوی شما درحال جیغ کشیدن و لگد زدن است و خودتان هم دارید کم‌کم کنترل‌تان را از دست می‌دهید، احتمالاً از خودتان می‌پرسید: «حالا باید چه کنم؟» واقعیت این است که هیچ راه حل واحدی وجود ندارد، اما متخصصان تقریباً در یک نکته اتفاق‌نظر دارند:
بعضی کارها اصلاً نتیجه‌بخش نیستند.
در صدر فهرست «کارهایی که نباید کرد» داد و فریاد و تنبیه بدنی قرار دارد. اما باج دادن، التماس کردن یا کوتاه آمدن هم گزینه‌های خوبی نیستند. وقتی شما کوتاه می‌آیید، در واقع دارید کج‌خلقی او را پاداش می‌دهید و به کودک یاد می‌دهید دوباره همین کار را تکرار کند. بچه‌ها باید بدانند وقتی شما “نه” می‌گویید، واقعاً یعنی نه، حتی اگر ناراحت شوند.
به جای این‌ها، بهتر است همان رفتاری را به کودک نشان دهید که انتظار دارید از او ببینید. انجمن متخصصان کودکان آمریکا (AAP) تأکید می‌کند: «وقتی والدین در برابر کج‌خلقی ها با آرامش و ثبات واکنش نشان می‌دهند، کودک یاد می‌گیرد مرزها کجاست و همین حس امنیت و کنترل بیشتری به او می‌دهد.»
در تربیت، باید روی رفتار تمرکز کنید، نه حمله‌ی احساسی به کودک. خیلی‌ها می‌گویند این غیرواقع‌بینانه است. اما اگر می‌توانیم سر همکاران‌مان داد نزنیم، چرا نباید همین احترام را برای فرزندمان هم قائل شویم؟
از گریه تا جیغ: راهکارهای مؤثر برای آرام کردن کودک نوپا
به جای دلجویی بی‌موقع، حضور آرام داشته باشید.
گفتن جملاتی مثل «باشه، فردا می‌ریم پارک» یا «می‌دونم عصبانی هستی که بهت گفتم نمی‌تونی شیرینی بخوری، می‌خوای به جاش سیب بخوری؟» هم کمکی به آرام شدن کودک نمی‌کند.
با این حال، باید نزدیک فرزندتان بمانید و به‌عنوان تکیه‌گاه آرامش در کنارش باشید. هدف این نیست که کودک را نادیده بگیرید یا از او فاصله بگیرید، بلکه این است که اجازه دهید احساساتش را در فضایی امن و حمایت شده تجربه کند.
در انتخاب کشمکش‌هایتان عاقل باشید.
گاهی وقت‌ها کوتاه آمدن اندک می‌تواند راهبردی خردمندانه باشد. اما باید مراقب تعادل باشید. اگر بیش از حد از این روش استفاده کنید، ممکن است ناخواسته رفتار کج‌خلقی را تقویت کنید. البته مواقعی هم هست که اندکی عقب‌نشینی اشکالی ندارد. برای مثال، رشوه دادن («اگر گریه رو قطع کنی برات بستنی می‌خرم!») در درازمدت نتیجه‌ای ندارد، اما اینکه اجازه دهید فرزندتان در مسیر با ماشین آهنگ مورد علاقه‌اش را چند بار پشت سر هم گوش کند تا سفر آرام‌تری داشته باشید، می‌تواند منطقی باشد.
💡 نکته: پاداش دادن با رشوه فرق دارد. پاداش از پیش اعلام‌شده می‌تواند مفید باشد. مثلاً بگویید: «وقتی بلند شدی و راه رفتی، می‌تونیم بعدش درباره‌ی گرفتن یه خوراکی فکر کنیم.» این جمله به کودک فرصت می‌دهد انتخاب دیگری داشته باشد.
از گریه تا جیغ: راهکارهای مؤثر برای آرام کردن کودک نوپا
حواسشان را پرت کنید.
بچه‌ها دامنه‌ی توجه خیلی کوتاهی دارند. و این یعنی معمولاً راحت می‌توان مسیر فکرشان را تغییر داد. اگر کودکتان در فروشگاه به خاطر نخریدن شیرینی جات در حال کج‌خلقی است، ناگهان موضوع را عوض کنید و با هیجان بگویید: «اوه، باید بستنی بخریم. می‌خوای بیای کمک کنی طعم انتخاب کنیم؟»
در آغوششان بگیرید.
شاید آخرین کاری که دلتان بخواهد وقتی کودک در حال کج‌خلقی کردن است انجام دهید، در آغوش گرفتنش باشد، اما واقعاً می‌تواند به آرام شدنش کمک کند. منظورمان یک بغل محکم و مطمئن است، نه بغل خیلی نوازشگرانه. و هیچ چیزی نگویید. چون وارد جنگ قدرت بیهوده خواهید شد. بغل کردن باعث می‌شود کودک احساس امنیت کند و بفهمد شما هنوز به او اهمیت می‌دهید، حتی اگر رفتارش را قبول نداشته باشید.
به رفع ناامیدی کمک کنید.
اگر کودک نوپایتان به خاطر اینکه نمی‌تواند کفشش را بپوشد، گریه و جیغ می‌زند، به او کمک کنید تا در این کار موفق شود و احساس توانمندی پیدا کند.
اگر کاری می‌خواهد بکند که ایمن نیست، مثل بالا رفتن از نردبان، خواسته‌اش را درک کنید، اما قانونتان را یادآوری کنید: «می‌دونم می‌خوای بری بالا، اما این کار مجاز نیست.» در عوض، اگر ممکن بود، جایگزین پیشنهاد دهید: «می‌تونی از نردبان سرسره در پارک بالا بری.»
💡 نکته: چون بچه‌ها هنوز در حال یادگیری درباره‌ی محدودیت‌ها، تعاملات اجتماعی و شیوه‌ی برآوردن نیازهایشان هستند، ممکن است وقتی چیزی مطابق میلشان پیش نرود، تحریک شوند. یادتان باشد کج‌خلقی ها بخشی طبیعی و متناسب با رشد کودک‌اند و با واکنش‌های درست شما، به مرور از نظر شدت و مدت کمتر می‌شوند.
محیط را عوض کنید.
اگر کودک شما در مکان عمومی کج‌خلقی کرد، او را به آرامی بلند کنید و به مکانی امن ببرید. مثلاً ماشین، تا بتواند انرژی‌اش را تخلیه کند. وقتی به آنجا رسیدید، آرام توضیح دهید چرا این کار را کردید و خودتان آرام بمانید. گاهی لمس یا نوازش آرام هم می‌تواند او را تسکین دهد.
به کودک تان راه‌های سالم برای بیان احساسات ناخوشایند یاد بدهید. وقتی از روش‌های اجتماعی و مناسب برای ابراز احساسات استفاده کرد، او را تشویق کنید.
از او «کمک» بگیرید.
قبل از اینکه کودکتان را به خرید ببرید، مطمئن شوید که سیر و استراحت کرده است. یک اسباب بازی تعاملی یا کتاب همراه ببرید و از او بخواهید در انتخاب خرید کمک کند. حتی می‌توانید کاغذ و قلم همراه داشته باشید و چیزهایی را که پیشنهاد می‌دهد یادداشت کنید. به گفته‌ی دکتر آلن گرین، استاد بالینی اطفال در دانشگاه استنفورد: در پایان خرید، لیست را مرور کنید و اجازه دهید یکی دو مورد از انتخاب‌های سالمش را بردارد. این کار هم حواس او را پرت می‌کند، هم حس مشارکت به او می‌دهد و در نهایت یک پاداش هم دارد.
از قبل هشدار دهید.
کودکان نوپا از غافلگیری خوششان نمی‌آید. دفعه‌ی بعدی که می‌خواهید از پارک یا خانه‌ی دوستتان بروید، برای جلوگیری از کج‌خلقی احتمالی، از قبل به او اطلاع دهید.
بگویید: «می‌تونی دوبار دیگه با اسکوتر دور پارک بچرخی، بعد باید بریم خونه.» این جمله حس کنترل به او می‌دهد و خیلی بهتر از این است که بگویید: «پنج دقیقه دیگه باید بریم»، چون اکثر کودکان هنوز مفهوم زمان را درک نمی‌کنند و ناگهانی‌بودن رفتن برایشان شوکه کننده است.
💡 نکته: تکرار بیش از حد هشدارها می‌تواند نتیجه‌ی معکوس داشته باشد. مثلاً اگر چند بار بگویید: «اگه جیغ بزنی می‌برمت توی ماشین»، اما واقعاً این کار را نکنید، به کودک نشان می‌دهید حرفتان جدی نیست. پس حتماً مطمئن شوید هشدارتان را عملی می‌کنید.
به شوخی بگیرید.
کج‌خلقی های عمومی آن‌قدر برای والدین سخت‌اند که بعضی‌ها از خجالت سریع کوتاه می‌آیند، اما این واکنش فقط کودک را تشویق می‌کند دوباره همین رفتار را تکرار کند. بچه‌ها، حتی بچه های خیلی کوچک باهوش‌اند. اگر ببینند شما عصبانی یا خجالت زده می‌شوید و تسلیم می‌شوید تا نگاه دیگران را از رویتان بردارید، یاد می‌گیرند که، آها! این روش جواب می‌دهد.
بهترین کار، این است که وانمود کنید همه‌چیز عالی است، لبخندی آرام بزنید و بی‌خیال نگاه‌ها شوید. مطالعات نشان می‌دهد تنها چیزی که مردم قضاوت می‌کنند واکنش شماست، نه خود کج‌خلقی کودک. اگر آرام به نظر برسید، حتی اگر کاری برای توقف کج‌خلقی نکنید، آن‌ها فکر می‌کنند: “چه والد خوبی!”
محکم سر حرفتان بمانید.
بعد از اینکه کج‌خلقی تمام شد، دوباره به همان درخواستی که باعث عصبانیت کودک شد برگردید. اگر به خاطر اینکه گفتید اسباب بازی‌اش را جمع کند قشقرق به پا کرد، وقتی آرام شد باید همان کار را انجام دهد. اگر به خاطر نگرفتن شیرینی کج‌خلقی کرد، بعد از آرام شدن هم نباید شیرینی بگیرد.اما وقتی خواسته‌ی شما را اجرا کرد، او را تحسین کنید. چراکه این رفتار مثبت همان چیزی است که باید در ذهنش بماند و تکرار شود.
عبور کنید و ادامه دهید.
خیلی از کودکان همان‌طور که ناگهانی وارد کج‌خلقی می‌شوند، ناگهانی هم تمامش می‌کنند. وقتی پایان یافت، به او نزدیک شوید، در آغوشش بگیرید و به او بگویید دوستش دارید و موضوع را رها کنید. ماندن در آن اتفاق فقط باعث احساس گناه کودک می‌شود و حتی ممکن است دوباره باعث کج‌خلقی او شود.
اگر می‌خواهید با کودک ۳ یا ۴ ساله تان در این‌باره صحبت کنید، چند ساعت بعد این کار را بکنید. آن وقت از او بپرسید چه چیزی باعث شد عصبانی شود و کمک کنید درباره‌ی راه‌حل‌های بهتر در آینده فکر کند.
به یاد داشته باشید: همان‌طور که کج‌خلقی برای والدین خوشایند نیست، برای خود کودکان هم تجربه‌ی خوبی نیست. آن‌ها از دست دادن کنترل جسمی و احساسی را دوست ندارند.
از گریه تا جیغ: راهکارهای مؤثر برای آرام کردن کودک نوپا
کج‌خلقی را شخصی نکنید.
وقتی کودک شما کلماتی آزاردهنده مثل «ازت متنفرم» به زبان می‌آورد، مهم است که به یاد داشته باشید این رفتار بیشتر نشان‌دهنده‌ی میزان ناامیدی اوست، نه حمله‌ای واقعی به شما. کج‌خلقی ها می‌گذرند و خیلی زود برای کودک شما فقط خاطره‌ای دور می‌شوند. شما هم سعی کنید این اتفاق‌ها را در دل نگه ندارید.
چطور والدین ممکن است کج‌خلقی را بدتر کنند.
بسیاری از والدین برای پایان دادن به قشقرق‌ها (و کم کردن خجالت یا عصبانیت خودشان) از شیوه‌های انضباطی استفاده می‌کنند که در واقع اوضاع را بدتر می‌کند. گاهی این باعث می‌شود دفعات کج‌خلقی بیشتر شود، و گاهی شدت و پرخاشگری آن بالاتر برود.
اگر کودکتان در مرحله‌ای است که کج‌خلقی ها زیاد شده‌اند، از این پنج اشتباه رایج والدین پرهیز کنید:
- کوتاه آمدن: گاهی والدین فقط برای اینکه گریه و جیغ تمام شود تسلیم می‌شوند. اما هر بار که کوتاه می‌آیید، به کودک یاد می‌دهید کج‌خلقی راه مؤثری برای رسیدن به خواسته‌هاست.
- رشوه دادن: والدینی که از سر ناچاری می‌خواهند بچه شان از وسط زمین یک فروشگاه بلند شود، ممکن است وسوسه شوند رشوه بدهند. اما رشوه فقط کودک را به کج‌خلقی های بیشتر تشویق می‌کند.
- توجه بیش از حد: بعضی والدین آن‌قدر به کج‌خلقی اهمیت می‌دهند که کودک هم انتظار همان توجه را دارد. در چنین مواقعی، بهتر است نگاهتان را از او برگردانید، وانمود کنید صدایش را نمی‌شنوید و اگر لازم بود دور شوید. فقط مطمئن شوید هیچ نوع توجهی به کج‌خلقی نشان نمی‌دهید.
- تکرار هشدارها: وقتی بارها تکرار می‌کنید، تأثیر کلامتان کم می‌شود. همیشه باید هشدار خود را عملی کنید تا کودک بداند جدی هستید.
- تسلی بیش از حد: اگر کودک به خاطر غم واقعی گریه می‌کند، حتماً دلجویی کنید. اما اگر به خاطر نرفتن به رختخواب مشغول کوبیدن دست و پا به زمین است، تسلی دادن فقط همین رفتار را تقویت می‌کند.
از گریه تا جیغ: راهکارهای مؤثر برای آرام کردن کودک نوپا
نکات کلیدی
مدیریت کج‌خلقی های کودک نوپا کار ساده‌ای نیست. اما به یاد داشته باشید برای کودک هم آسان نیست. اغلب او فقط در حال دست و پنجه نرم کردن با احساسات خودش است و نمی‌داند چطور ناراحتی‌اش را نشان دهد.
پس به جای اینکه کج‌خلقی ها را مشکل رفتاری ببینید، آن‌ها را فرصتی برای یادگیری در نظر بگیرید. لحظه‌هایی که فرزندتان به حمایت و همراهی بیشتر شما نیاز دارد.